David Eldridge từ lâu đã mê mẩn thế giới gián điệp. Khi còn nhỏ, nhà soạn kịch kiêm biên kịch người Anh thường xuyên đọc ngấu nghiến tiểu thuyết trinh thám. Năm 11 tuổi, Eldridge tận mắt chứng kiến một “cuộc trao đổi bí mật” dưới gầm cầu đường cao tốc A12 ở Romford.

“Hôm đó tôi đang đạp xe, ngoái lại thì thấy một người phụ nữ đi ngang một người đàn ông và lén chuyển cho ông ta một chiếc túi xách,” Eldridge kể. Ông thừa nhận đó có thể chỉ là một giao dịch liên quan đến tội phạm có tổ chức, nhưng khoảnh khắc đầy bí ẩn ấy vẫn luôn ám ảnh ông.

Giờ đây, Eldridge đang bắt đầu đưa những câu chuyện về điệp viên lên sân khấu và màn ảnh. Vở kịch chuyển thể từ cuốn tiểu thuyết nổi tiếng The Spy Who Came in From the Cold của John le Carré sẽ chính thức công diễn vào ngày 17.11 tại nhà hát Soho Place, khu West End, London. Dù tiểu thuyết của le Carré từng được chuyển thể thành nhiều phim và loạt truyền hình, đây là lần đầu tiên một tác phẩm của ông được dựng thành kịch.

Cuốn tiểu thuyết của nhà văn quá cố người Anh ra đời năm 1963, giữa thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh. Nhân vật chính, Alec Leamas, một sĩ quan tình báo Anh, thực hiện nhiệm vụ cuối cùng tại Đông Đức: Gieo rắc thông tin sai lệch về một sĩ quan phản diện tên Mundt. Trên chuyến hành trình đó, anh đem lòng yêu Liz, một nữ thủ thư trẻ người Anh. Cuốn sách nhanh chóng trở thành hiện tượng, nằm trong danh sách bán chạy suốt nhiều thập niên, và được ca ngợi vì đã phơi bày những góc khuất đạo đức của cả điệp viên Đông Đức lẫn Anh.

Eldridge cho rằng các câu hỏi đạo đức mà cuốn tiểu thuyết đặt ra vẫn còn nguyên tính thời sự trong các nền dân chủ phương Tây hiện nay. “Chúng ta muốn cơ quan tình báo của mình đủ tàn nhẫn để đối đầu với kẻ thù. Nhưng chúng ta cũng kỳ vọng họ phải giống như các thể chế công cộng khác, như BBC hay NHS, nghĩa là phải đặt giá trị đạo đức lên hàng đầu,” ông nói.

Ngoài vở kịch này, Eldridge còn là tác giả của loạt phim gián điệp hiện đại Betrayal dự kiến phát sóng trên ITV vào năm 2026. Phần hai của The Night Manager, loạt phim ăn khách có sự tham gia của Tom Hiddleston, chuyển thể từ tiểu thuyết năm 1993 của le Carré, cũng sẽ ra mắt trong năm tới. Trong khi đó, loạt phim Slow Horses trên Apple TV vẫn đang gây sốt khi mùa thứ năm vừa lên sóng. Khán giả cũng đang háo hức chờ tin tức mới về James Bond, điệp viên hư cấu nổi tiếng nhất nước Anh, sau khi được “hồi sinh” dưới trướng Amazon Studios.

Tôi gặp Eldridge tại Nhà hát Quốc gia London trong một buổi sáng tháng 11 ẩm ướt để trò chuyện về quá trình chuyển thể, những câu hỏi đạo đức xoay quanh nghề tình báo và vì sao gián điệp vẫn là chủ đề hấp dẫn chưa bao giờ lỗi thời.

Bài phỏng vấn đã được biên tập rút gọn và làm rõ nội dung.

Sách của John le Carré đã nằm trong danh sách bán chạy suốt 65 năm, và hiện có rất nhiều loạt phim điệp viên mới ra mắt. Theo ông, vì sao công chúng mê chủ đề gián điệp đến vậy?

Với tôi, đó là cảm giác như được nhìn lén vào một thế giới ngầm. Và đó là một thế giới vừa hấp dẫn lại vừa đáng sợ, vì ta biết rằng kiểu thế giới này phải tồn tại để giữ cho chúng ta được an toàn. Nhưng nó cũng khiến ta cảm thấy ghê rợn, rằng đằng sau mọi thứ là những bàn tay vô hình đang giật dây, nằm ngoài tầm kiểm soát và không bị ai giám sát.

Đó cũng là chủ đề trung tâm của tiểu thuyết, đúng không? Làm thế nào để đánh bại kẻ xấu mà không trở thành kẻ xấu giống họ?

Chính xác. Đó là trọng tâm của The Spy Who Came in From the Cold, và cũng là lý do khiến tiểu thuyết, và tôi hy vọng là cả vở kịch nữa, có sức nặng. Khi tôi gặp đạo diễn Jeremy Herrin lần đầu để bàn chuyện chuyển thể vào năm 2018, chỉ vài tháng sau vụ đầu độc ở Salisbury [nơi chất độc thần kinh Novichok được sử dụng để ám sát hụt cựu điệp viên Nga Sergei Skripal], tôi đọc những câu như:

“Làm sao ta có thể mềm mỏng hơn kẻ thù chỉ vì chính sách của chính phủ mình nhân đạo hơn? Như thế không được.”

Và tôi không thể không nghĩ đến chuyện Novichok được bôi lên tay nắm cửa, hai người suýt chết, rồi vài tuần sau, một người phụ nữ vô gia cư đã chết chỉ vì nhặt phải chai chứa chất độc ấy. Tôi nghĩ: “Chúa ơi. Đối thủ của chúng ta quả thật rất tàn nhẫn.”

Với cuộc xung đột giữa Ukraine và Nga năm 2022, có vẻ những căng thẳng địa chính trị trong tiểu thuyết đang hiện lên rõ nét hơn bao giờ hết?

Lúc tôi mới bắt đầu nói chuyện với phía đại diện của le Carré, một số chủ đề của thời Chiến tranh Lạnh đã bắt đầu được gợi lại. Nhưng giờ thì điều đó đã trở nên hiển nhiên hơn rất nhiều. Diễn biến tại Ukraine giữa Nga và phương Tây đang làm sống lại những âm vang rùng rợn của thời Chiến tranh Lạnh. Mọi thứ giờ như đang ở rất gần, chứ không còn là chuyện của quá khứ nữa.

Đâu là thách thức lớn nhất khi chuyển thể tiểu thuyết này lên sân khấu?

Chuyển thể tiểu thuyết thành kịch luôn có một thách thức lớn: Cách xử lý phần lời dẫn. Bạn phải chấp nhận rằng hàng chục trang văn xuôi có thể chỉ được thể hiện bằng một câu thoại hay một hành động duy nhất. Bạn phải đón nhận sự cô đọng đó và hiểu rằng sân khấu là một hình thức kể chuyện hoàn toàn khác. Nhưng riêng cuốn tiểu thuyết này lại rất phù hợp để chuyển thể!

Các cảnh xét xử trong truyện khi đưa lên sân khấu thậm chí còn hiệu quả hơn cả trên màn ảnh. Vì khi ngồi trong rạp hát, mọi người đều cảm thấy như đang dự phiên tòa thực sự. Một điều hơi khó là phải nghĩ cách dựng Bức tường Berlin trên sân khấu.

Trải nghiệm làm việc với phía gia đình le Carré như thế nào?

Họ rất tử tế và khiêm tốn ngay từ đầu. Họ nói rằng họ đã có nhiều kinh nghiệm chuyển thể tiểu thuyết thành phim hoặc truyền hình, nhưng chưa từng làm kịch, nên họ muốn học hỏi từ tôi.

Tôi có dịp gặp David Cornwell (tên thật của John le Carré) trước khi ông qua đời. Đó là vào đầu tháng 2.2020, ngay trước khi đại dịch bùng nổ. Tôi gặp ông và con trai tại một câu lạc bộ ở Soho để ăn trưa, rồi chúng tôi ngồi suốt buổi chiều trước khi đi dạo lúc 4 giờ 30 chiều. Lúc đó, tôi nhớ mình nghĩ: “Cảm giác này giống như London thời bị ném bom Blitz, chỉ khác là thứ đang kéo đến là Covid.

Ông dặn tôi rằng, khi viết các nhân vật cho kịch, hãy nhớ rằng họ đều là những người bình thường như chúng ta, chỉ là họ làm một công việc phi thường. Lời khuyên đó giúp tôi không sa đà vào việc tạo những tính cách “dị biệt” một cách gượng ép.

Ông muốn khán giả nghĩ về điều gì khi rời rạp?

Tôi nghĩ mối quan hệ giữa Liz và Leamas thật sự xúc động. Việc anh ấy quay lại làm thêm một nhiệm vụ nữa thì không bất ngờ. Điều bất ngờ là anh lại yêu cô gái đó Mối tình ấy tạo chiều sâu cảm xúc cho toàn bộ những nút thắt và sự hồi hợp trong câu truyện.

Tôi không muốn tiết lộ kết thúc cho những ai chưa đọc truyện, nhưng phải nói rằng đoạn kết mang lại cảm giác bi kịch và xúc động rất mạnh. Và tôi nghĩ điều đọng lại trong đầu khán giả chính là câu hỏi quan trọng mà cả tiểu thuyết và vở kịch đều đặt ra: “Liệu cái giá con người phải trả có xứng đáng không?”

Trong tiểu thuyết có một câu: “Đây là cái giá cần thiết để giữ cho những người tầm thường như anh và tôi được ngủ yên trong chiếc giường của mình mỗi đêm.”Và tôi nghĩ đó chính là điều mà khán giả sẽ ngẫm nghĩ rất lâu sau khi rời nhà hát.