Không công ty nào phản ánh rõ cả kỳ vọng lẫn rủi ro trong mô hình tăng trưởng hiện tại của Trung Quốc như tập đoàn Alibaba. Báo cáo lợi nhuận quý gần nhất của tập đoàn công nghệ này là ví dụ điển hình cho sự mâu thuẫn trong nền kinh tế hai tốc độ mà Bắc Kinh đang theo đuổi: Vừa mạnh mẽ, vừa mong manh.

Tin tốt đến trước. Doanh thu mảng điện toán đám mây, lĩnh vực chủ lực của Alibaba, đã tăng 34% so với cùng kỳ năm ngoái, vượt kỳ vọng. Trong ba tháng tính đến tháng 9, mảng này chiếm 16% tổng doanh thu và tỉ trọng đang tăng đều trong năm nay. Đây cũng là nền tảng vận hành của mô hình AI Qwen vừa được làm mới và đạt hơn 10 triệu lượt tải về chỉ trong một tuần. Tốc độ tăng trưởng ấn tượng này cho thấy khoản đầu tư lớn vào trung tâm dữ liệu của Alibaba đang bắt đầu mang lại kết quả.

Dưới sự “hỗ trợ tinh thần” của Jack Ma, người đồng sáng lập, công ty đã cam kết chi 380 tỉ Nhân dân tệ (tương đương 53,8 tỉ USD) trong ba năm để xây dựng hạ tầng AI và công nghệ, với mục tiêu giành thế thượng phong trong lĩnh vực này. Mức đầu tư đó vượt xa đối thủ Tencent, vốn chỉ cam kết khoảng 1,8 tỉ USD trong quý gần nhất.

Chiến lược này được giới đầu tư ủng hộ vì phù hợp với định hướng “tự lực tự cường” trong các ngành công nghệ chủ lực mà Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh. Đây không chỉ là mục tiêu phát triển kinh tế, mà còn gắn với an ninh quốc gia. Dù Bắc Kinh và Washington vừa đạt thỏa thuận đình chiến thương mại hồi tháng trước, cuộc cạnh tranh công nghệ giữa hai siêu cường vẫn chưa kết thúc. Tham vọng công nghệ của Trung Quốc và phản ứng từ phía Mỹ sẽ tiếp tục là điểm nóng trong mối quan hệ song phương căng thẳng này.

Tuy nhiên, tham vọng AI của Alibaba cũng đi kèm rủi ro. Theo phân tích từ Bloomberg Intelligence, khoản lợi nhuận vận hành được điều chỉnh (EBITA) của mảng điện toán đám mây chỉ tăng thêm 132 triệu USD so với cùng kỳ năm trước. Đây là con số quá nhỏ nếu so với quy mô đầu tư khổng lồ, khi chỉ trong một quý, chi phí vốn đã gần như tăng gấp đôi lên 4,4 tỉ USD.

Những lo ngại này hoàn toàn có cơ sở, nhất là khi ngành AI vẫn thiếu các ứng dụng “át chủ bài” và chưa có mô hình lợi nhuận rõ ràng. Nói cách khác, doanh nghiệp tư nhân và cổ đông dường như đang “trợ giá” cho tham vọng AI quốc gia. Nhưng với một công ty từng đối mặt nhiều sóng gió pháp lý như Alibaba, họ hiểu rằng đi đúng định hướng của chính phủ là lựa chọn an toàn, và càng tốt hơn khi hướng đi đó cũng được thị trường đánh giá cao.

Dù vậy, giống như nền kinh tế Trung Quốc, Alibaba không vận hành trơn tru trên mọi mặt trận. Mảng thương mại điện tử, chiếm tới một nửa doanh thu, đang chậm lại vì hiện tượng “involution”, khi cạnh tranh quá mức dẫn đến cuộc chiến giá khốc liệt và lợi nhuận bị bào mòn. Lợi nhuận ròng trong quý vừa rồi đã giảm một nửa, chỉ còn 2,9 tỉ USD.

Tháng 2, JD.com bất ngờ bước vào mảng giao đồ ăn, vốn là sân chơi của Meituan và Alibaba. Các đối thủ lập tức phản ứng. Alibaba tung gói trợ giá 7 tỉ USD và đẩy mạnh dịch vụ giao nhanh, với mục tiêu giao hàng thiết yếu trong vòng chưa đầy một giờ.

Cuộc đua này khiến mảng giao hàng nhanh của Alibaba thua lỗ nghiêm trọng. Một nhà phân tích gọi đây là “thảm họa tài chính”. Trong cuộc gọi với nhà đầu tư tuần này, ông Jiang Fan, CEO mảng thương mại điện tử, cho biết tình hình đã cải thiện. Mức lỗ tính trên mỗi đơn hàng trong tháng 11 đã giảm một nửa so với các tháng hè, dù ông không công bố con số cụ thể.

Theo Felix Wang, đối tác tại quỹ Hedgeye Risk Management (Mỹ), riêng mảng giao hàng nhanh đã “đốt” tới 36 tỉ Nhân dân tệ, kéo tụt hiệu suất của toàn bộ đơn vị mua sắm trực tuyến. Việc cùng lúc đầu tư lớn vào AI và thương mại điện tử khiến Alibaba ghi nhận hai quý liên tiếp dòng tiền âm, điều chưa từng xảy ra trong suốt hơn một thập kỷ qua.

Việc cạn tiền mặt trong ngắn hạn là điều đáng lo, nhưng Alibaba không đơn độc. JD.com cũng vừa báo cáo lợi nhuận ròng quý gần nhất giảm tới 55%, còn khoảng 740 triệu USD. Meituan dự kiến trong tuần này sẽ ghi nhận quý thua lỗ đầu tiên sau hơn ba năm.

Trước đây tôi từng viết rằng ba gã khổng lồ này nên bắt tay nhau để ngừng cuộc chiến giá. Nhưng trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt kiểu “chọn lọc tự nhiên” như hiện nay, từ AI cho đến xe điện, điều đó gần như là bất khả thi.

Báo cáo tài chính mới nhất của Alibaba là tấm gương phản chiếu rõ nét những gì đang diễn ra tại Trung Quốc. Nền kinh tế nước này không mạnh mẽ như vẻ bề ngoài.